Ҳуқуқшунос Хушнудбек Худойберганов Kun.uz нашрида эълон қилинган ушбу мақоласида қонунчиликда атай ёки беихтиёр қолдирилган “туйнук”дан кириб, Тошкентда доимий рўйхатдан ўтиш йўлини ўргатади...

Тошкент пропискасини олиш дардида тунлари билан ухлолмай чиқаётган юртдошларимиз кўпчиликни ташкил қилиши бор гап. Агар лоф деб қабул қилмасангиз, менга ҳам деярли ҳар куни пропискага оид саволлар келиб тушади.

Саволлардан келиб чиқиб, ҳуқуқий томондан пропискага киришнинг бирмунча осон йўлини эслатиб ўтмоқчиман.

Хабарингиз бор, яқинда Тошкентда пропискаси бўлмаган шахслар ҳам исталган нархдаги янги уйлардан бирини сотиб олса, 1-банд бўйича пропискага кириши белгиланди. Аввалгиларга ўхшаб, камида ЭКИҲ 2500 баравари деган чеклов бекор бўлди.

Гарчи Президент Фармонида 2018 йилги давлат дастурида пропискасиз шахсларга ҳам иккиламчи бозордан уй сотиб олишга рухсат бериш белгиланган бўлса-да, аммо бу банд бажарилмади (қойил, бирорта ташкилот бунга изоҳ бермади-я, жиммммгина унутишди). Майли, гап ҳозир бу ҳақида эмас.

Хуллас, кўпчиликда янги уйлардан сотиб олиш учун имконият бўлмаслиги мумкин. Бугунги кунда «янги уй» ва «арзон» деган тушунчалар ер ва осмон каби бир-бирига қарама-қарши.

Ёки айримларда уй олиш учун эҳтиёжнинг ўзи йўқ. Сабаби унинг шундоқ ҳам Тошкентда уйи бор, фақат ўзининг пропискаси бўлмагани учун, бирор танишининг номига расмийлаштиришга мажбур бўлган. Улар ўз уйини (!) ўз номига (!) ўтказиш учун эса прописка олиши керак ва бунинг учун яна фалон пул сарфлаб янги уйлардан сотиб олиш «невигодно» албатта.

Агар шу каби муаммолар қийнаётган бўлса, унда сизларга маслаҳатим, янги уйларни бир киши эмас, бир неча киши пул қўшиб, сотиб олсангиз бўлади.

Бу нима дегани?

Фуқаролик кодексининг 353-моддасига биноан, икки ёки бир неча шахс шартнома имзолаши мумкин. Яъни, бирор мулкни албатта 1 киши сотиши ёки 1 киши сотиб олиши шарт эмас. Тарафлар кўпчилик бўлиши мумкин.

Шундан келиб чиқиб, янги қурилаётган уйларни 3-4 киши ўртага пул ташлаб (улуш қўшиб) сотиб олиши ҳам мумкин. Бундай ҳолда пропискага оид қонун ҳужжатларига биноан, сотиб олувчи томон неча киши бўлса, уларнинг ҳаммаси 1-банд бўйича пропискага киради.

Оддий мисол айтаман. Масалан, мерос ҳуқуқи асосида юзага келадиган вазиятни олайлик. Айтайлик, 1 киши Тошкентдаги ўз уйини пропискаси йўқ бўлган 3 кишининг номига васият қилиб қолдирди. Бундай ҳолда уй эгасининг вафотидан сўнг, ўша учала меросхўрнинг номига уй расмийлаштирилади (кадастрдан ҳам ўтказилади) ва натижада ўша 3 киши Тошкентдан прописка олади. Янги уйлардан бир неча киши сотиб олишда ҳам худди шунақа бўлади.

(айрим маклерлар қари, ёлғиз, касалманд инсонларни топиб, васиятнома ёздириб бериш эвазига бизнес қилиши ҳам ёлғон эмас)

ЭСЛАТМАЛАР

Фақат бундай қарорга келишдан олдин қуйидагиларга эътибор қаратинг:

1) дуч келган шахслар билан эмас, ўзингиз ҳақиқатдан ишонган инсонлар билан биргаликда уй сотиб олинг, чунки эртага муаммо бўлиши мумкин (аслида шартномада ким қанча улуш қўшгани ёзилса, катта муаммо ҳам бўлмайди);

2) ўша сотиб олинган уйда барчанинг бирдек ҳаққи бўлишини унутманг;

3) пропискага кириб бўлгач, янги уйни 3 йил ичида сотиб бўлмас экан, деган гаплар нотўғри. Бемалол сотиш мумкин. Фақат бу ортиқча катта харажат дегани. Аниқроғи, агар янги уй 3 йил ичида қайта сотилса, ЭКИҲнинг 400 баравари, яъни 81 млн 92 минг сўм давлат божи тўланади. Ва ўз-ўзидан бу давлат божи одатда уйни сотаётган шахслар зиммасига тушишини унутманг;

4) олинган маълумотларга кўра, барча девелоперлар ҳам ўзлари қурган янги уйларни бир неча кишига сотишга рози бўлмаётган экан. Улар бундай кўп томонлама олди-сотди шартномаларини нотариус тасдиқлаб бермаслигидан хавотирда. Аммо бу асоссиз қўрқув. Бир неча тарафлардан иборат олди-сотди шартномаларини нотариуслар рад қилишга ҳеч қандай асос йўқ.

Ушбу мақолани тайёрлаш чоғида айрим нотариуслар билан гаплашдим, улар ҳам бир неча киши сотиб олаётган уйларнинг шартномасини тасдиқлашда ҳеч қандай муаммо йўқлигини, бу ҳақида Адлия вазирлигидан ҳам маслаҳат олишганини таъкидлашди;

5) Қурувчи билан тузилаётган олди-сотди шартномасида сотиб олувчи сифатида албатта бир неча кишининг исм-шарифи кўрсатилиши кераклигини унутманг. Яъни шартномада фақат 1 кишининг номи тилга олиниб, нотариусга борганда «биз 3 кишимиз» дея даъво қилманг, барибир фойдаси йўқ.

6) Агар уй сотиб олишга имконингиз етарли бўлса ва ўзгалар билан улуш қилишга эҳтиёж бўлмаса, унда яна бир маслаҳатим, уй сотиб олувчиси сифатида турмуш ўртоғингизни ҳам шартномага қўшиб қўйишни унутманг. Чунки, бундай ҳолатда турмуш ўртоғингиз 1-банд билан пропискага киради. Тўғри, айтишингиз мумкин, ахир мен 1-банд билан кирсам, турмуш ўртоғимни бемалол пропискага олиб кира оламан-ку, деб. Ҳа, рост, кирита оласиз. Лекин 5-банд билан киритасиз. 5-банд билан кирганлар келгусида 3 йил ичида на номига уй сотиб ололади, на бошқаларни пропискага кирита олади. Ҳаттоки 5-банд билан пропискага кирган рафиқа, ўзининг эри-ю фарзандларини ҳам пропискага кирита олмайди.

1-банд билан кирганда эса, келгусида бемалол ўз номига бошқа уйларни сотиб олиши, ота-онасини (яъни қайнота-қайнонани) пропискага кирита олиши мумкин. Бу эса келгусида турмуш ўртоғингизнинг ака-укаларини ҳам пропискага киришига имкон яратади.

Хуллас, шунақа гаплар. Прописка яратаётган тақиқлар шу даражада «ажойиб»ки, уни айланиб ўтиш учун халқ томонидан мана шунақа ундан-да ажойиб усуллар ўйлаб топилаверади, топилаверади... Фақат бир томони ёмон, бугун прописка илинжида ҳар нарсага тайёр шахслар кўраётган усуллар эртага янги низоларни кўпайтириши, муаммоларни келтириб чиқариши мумкин. Сунъий тўсиқлар ҳеч қачон жамият фойдасига ишламаган. Буни тарих исботлаб қўйганига анча бўлган.

Хушнуд Худайбердиев,

ҳуқуқшунос

Kun.uz

2019-01-31 16:20:27  |  2237 |   0  |